Şanlıurfalı tarım işçileri neden başka şehirlere gidiyor?

HÜDA PAR Şanlıurfa İl Başkanlığı'nın mevsimlik tarım işçilerinin sorunlarına ilişkin hazırladığı rapor tamamlandı. İl Başkanı Emin Özaslan, 18 ili kapsayan saha araştırmalarından oluşturulan raporu düzenlediği basın toplantısında kamuoyu ile paylaştı. Çarpıcı tespitlerin yer aldığı raporda, Şanlıurfa'daki tarım işçilerinin diğer şehirlere gitme nedenlerine de yer verildi.

HÜDA PAR Şanlıurfa İl Başkanlığı’nın 28 Mayıs ile 17 Haziran tarihlerinde saha araştırmaları sonucu hazırladığı rapor tamamlandı. Raporda, mevsimlik tarım işçilerinin ulaşım, eğitim, sağlık, barınma, sosyal güvenlik, düşük ücret, çalışma koşulları ve dışlanma gibi sorunları ele alındı.

“CAN KAYBININ YÜKSEK OLDUĞU BİR SEKTÖR”

İl Başkanı Emin Özaslan, mevsimlik tarım işçilerinin sorunları ile bu sorunların çözümünü içeren raporu düzenlediği basın toplantısında açıkladı. Özaslan’ın açıkladığı raporda, mevsimlik tarım işçiliğinin Türkiye'deki güvencesi en az olan ve bununla beraber en çok can kaybının yaşandığı çalışma alanlarından biri olduğuna dikkat çekildi. Sektörün sorunlarına acilen çözüm üretilmesi gerektiği belirtildi.

“KAMOYUNUN BİLGİSİ SINIRLI”

Bugüne kadar konuyla ilgili tespitler ve tedbirlerin yetersiz kaldığının belirtildiği raporda, konu ile ilgili son yıllarda sayıları artan bir biçimde çalışmalar yapılsa da konuya dair Türkiye kamuoyunun bilgisinin oldukça sınırlı olduğuna dikkat çekildi.

300’ÜN ÜZERİNDE AİLE İLE GÖRÜŞÜLDÜ

Osmaniye, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Yozgat, Afyon, Burdur, Isparta, Denizli, Manisa, Bursa, Eskişehir, Bolu, Ankara, Aksaray, Konya, Adana ve Hatay'da 300'ün üzerinde aile ile yüz yüze görüşmeler yapıldığının aktarıldığı raporda, söz konusu ailelerin sorun ve sıkıntılarının yerinde dinlendiği, bireylerin sorunlara dair çözüm önerilerinin rapor haline getirildiği ifade edildi.

1 MİLYONA YAKIN MEVSİMLİK TARIM İŞÇİSİ VAR

Raporda, mevsimlik tarım işçilerinin sayısıyla ilgili de bilgilere yer verildi. Buna göre, Türkiye'nin değişik illerinden 1 milyona yakın bir nüfus mevsimlik tarım işçisi olarak çalışıyor. Raporda şu ifadeler yer aldı:  “Yaklaşık on ay boyunca yaşadıkları illeri terk ederek Türkiye'de tarım üretimine katkı sunmak amacıyla 1 milyona yakın bir nüfusun mevsimlik tarım işçisi olarak çalıştığı kabul edilmektedir. Şanlıurfa başta olmak üzere Adıyaman, Diyarbakır, Siirt, Batman, Mardin, Şırnak gibi illerden mevsimlik tarım işçileri ilkbahardan sonbahara kadarki zaman süreci içerisinde Türkiye'nin farklı bölgelerine çalışmaya gitmektedirler. Mevsimlik tarım işçiliği Türkiye'deki güvencesi en az olan ve bununla beraber en çok can kaybının yaşandığı çalışma alanlarından biridir. Bu alanın birçok sorunu olmakla beraber her geçen gün bu sektörün sorunları katlanarak çoğalmaktadır. Bu durumlar sektörün sorunlarına acilen çözüm üretilmesi gerektiği gerçeğini gözler önüne sermektedir.”

“TESPİTLER VE TEDBİRLER YETERSİZ”

Türkiye’de kamuoyunun mevsimlik tarım işçilerinin sorunlarıyla ilgili bilgisinin sınırlı olduğu vurgulanan raporda şöyle denildi: “Konu ile ilgili son yıllarda sayıları artan bir biçimde çalışmalar yapılsa da konuya dair Türkiye kamuoyunun bilgisi oldukça sınırlıdır. Her yıl Şanlıurfa'dan 300 bin civarında insan, mevsimlik tarım işçisi olarak Türkiye'nin dört bir tarafına dağılmaktadır. Bu rapor, Şanlıurfa özelinde mevsimlik tarım işçilerinin sorunlarını ve bu sorunların çözümüne dair önerileri yerinde ve muhatabından öğrenmek, durumu yerinde gözlemlemek amacıyla hazırlanmıştır. Mevsimlik tarım işçiliği, bünyesinde ciddi sorunlar barındıran sosyo-ekonomik bir olgudur. Mevsimlik tarım işçilerinin ulaşım, eğitim, sağlık, barınma, sosyal güvenlik, düşük ücretler, çalışma koşulları ve dışlanma gibi sorunları, ancak trafik kazaları sonucunda ortaya çıkan toplu ölümlerle kamuoyunda gündem olmakta; daha sonra ise unutulmaya yüz tutmaktadır. Bugüne kadar konuyla ilgili tespitler ve tedbirler yetersiz kalmıştır. Raporumuz Türkiye'de mevcut olan bu soruna dikkatleri daha da çekmek ve sorunun ortadan kaldırılmasına katkı sunmak hedefini gütmektedir.”

Raporda, mevsimlik tarım işçilerinin karşılaştıkları sorunlar alt başlıklar halinde şu şekilde sıralandı: 

A. Ulaşım Sorunları

B. Eğitim Sorunları

C. Barınma Sorunları

D. Sağlık Sorunları

E. Yevmiye/Günlük Ücret İle İlgili Sorunlar

F. Sosyal Dışlanma Sorunu

G. Sosyal Güvenlik Sorunları

Şanlıurfa’dan diğer illere gitme nedenleri

Çarpıcı tespitlerin yer aldığı raporda, Şanlıurfa’daki tarım işçilerinin diğer şehirlere gitme nedenleri ise şöyle sıralandı: 

“1. İşsizlik

Türkiye'nin en genç nüfusuna sahip olan Şanlıurfa'da işsizlik oranı resmi rakamlara göre yüzde 25-30 arası gözükse de gerçek hayatta işsizlik bu rakamların çok üzerindedir. İşsizlik, mevsimlik işçi sorununun en temel kaynağıdır.

2. Şanlıurfa'da günlük yevmiye fiyatlarının düşük olması

Günlük yevmiye fiyatları asgari 100 TL olması gerekirken normal şartlarda uygulamada olan fiyat 55-60 TL'dir. Dışarıya giden işçiler ise gittikleri yerlerde 90-100 TL civarında yevmiye ile çalışmaktadırlar. Şanlıurfa'da çiftçilerin büyük bir kısmı Ziraat Odası'nın belirlediği yevmiye fiyatının çok altında rakamlarla iş vermektedirler.

3. Arazi sahiplerinin tarımsal faaliyet için su bulamaması

GAP, söz verilen sürede bitiril(e)mediği için sulanabilir arazilerin büyük bir kısmı hâlâ su beklemektedir. Kuru tarım ve yüksek maliyetlerle elde edilen ürünler, yapılan masrafları karşılayamamaktadır. 300 dönüm arazisi olmasına rağmen mevsimlik işçi olarak başka şehirlere giden aileler bulunmaktadır.

4. Arazi ve sulama imkânı olmasına rağmen elektrik, gübre, akaryakıt gibi maliyetlerin yüksek olması

Çiftçi olup üretim maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle köylerindeki tarlalarını bırakıp mevsimlik işçi olan insanların sayısı da oldukça fazladır. GAP kapsamında suya kavuşan yerlerde ise sulama birlikleri arasında ciddi fiyat farkları vardır. Bazı bölgelerde 100 TL olan su bedeli, bir başka bölgede 400 TL civarındadır.

5. Köylerde ikamet edenlerin işleyecek arazilerinin olmaması

Köyde ikamet ettiği halde bir karış toprağı olmayan insanlar vardır.  Aynı köyde ikamet eden bazı köylülerin binlerce dönüm arazisi varken kimi köylülerin bir karış toprağı dahi yoktur. Bölgenin sosyo-politik yapısından kaynaklanan bu durum, ciddi araştırmalara konu olabilecek bir gerçektir.”

"DESTEK BİRİMİ KURULMALI"

HÜDA PAR’ın hazırladığı rapora göre, “Zorunlu sebeplerden dolayı mevsimlik işçi olanların yaşam standartlarının yükseltilmesi için yapılması gerekenler” ile ilgili çözüm önerileri ise şu şekilde:

“1. Gidişlerde işçilere koltuk sayısına göre yolculuk yapabilmeleri için harcırah (yol masrafı) desteği verilmelidir.

2. Belirli bölgelerde 'Konteynır Kentler' kurulmalıdır. Elektrik, su, tuvalet ve banyo ihtiyacı için önceden hazırlıklar yapılmalıdır.

3. Öğrenciler için mobil okul ya da en yakın okula servisle ulaşım imkânı sağlanmalıdır.

4. Yevmiye fiyatları her yıl sezondan önce belirlenmeli ve duyurusu yapılmalıdır.

5. Her il ve ilçede Mevsimlik İşçi Destek Birimi kurulmalıdır.

6. Mevsimlik işçilere has, sigorta desteği için uygun fiyatlı bir matrah belirlenmelidir. (Örneğin; kişi başı 200 TL) İşçi çalıştıran çiftçi de bu yükün altında ezilmemelidir.”

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Tarım işçilerinin Şanlıurfa’da kalması için yapılması gerekenlerle ilgili öneriler 13 madde halinde şu şekilde sıralandı:

“1.İşsizliği azaltmaya yönelik tedbirler geliştirilmeli ve istihdamı artıracak yatırımlara destek verilmelidir.

2.Organize sanayi bölgelerinde yatırımcılara her türlü kolaylık sağlanmalı ve teşvikler verilmelidir.

3.Organize sanayi bölgelerinde alt yapı parası alınmamalı ve yatırımcı teşvik edilmelidir.

4.Organize Sanayi Bölgesi ve diğer bölgelerde belli bir sayının üze- rinde işçi çalıştıracak olan yatırımcıdan 1 yıl boyunca hiçbir vergi alınma- malıdır.

5.Genç girişimcilere her türlü destek verilmelidir. Örneğin; Şanlıurfa’nın meşhur biberini işleyip katma değeri yüksek bir ürün olan pul bibere (isot) veya biber salçasına çevirerek ihracat yapabilecek genç girişimciler vardır. Bu girişimcilere çalışma ofisleri tahsis edilmeli, tablet/bilgisayar, internet ağı ve ticari yazılım programları gibi hususlarda maddi ve teknik açıdan destek sağlanmalıdır. Girişimci gençler, tarladan aldıkları biberi; isot, biber salçası, kurutmalık vb. şekillerde işlemek üzere ev hanımlarına verebilir, onlar için de bir gelir kapısı oluşturabilirler. Ayrıca elde edilen ürünlerin internet ortamında pazarlanması için çalışmalar yapılmalıdır. Böylece hem girişimciler hem de ürünün işlenme aşamalarında emek sarf edenler kazanacaktır.

6.Mevsimlik işçiler içerisinde en çok dezavantajlı durumda olanlar ise kadınlar ve çocuklardır. Bu kesime yönelik de şöyle bir proje yapılabilir: Köylerde ikamet edenlerden mevsimlik işçi olarak başka yerlere giden aileye 2 tane süt ineği verilebilir. Bundan elde edilen gelir 2 yıl boyunca evin hanımına verilerek aile bütçesine katkı sunmasına imkân sağlanabilir. 2 yılın sonunda doğan yavrular aileye bırakılarak 2 inek başka bir aileye verilebilir. Bu döngü, her iki yılda bir aynı usulle başka ailelere verilerek devam ettirilebilir. Bu uygulama, birkaç yıl içinde ev hanımlarının küçük çapta bir çiftlik sahibi olmalarına vesile olacaktır. Bu uygulama, işsizlik ve geçim sorununa yerinde ve kalıcı çözümler sunacağı için hayvancılık gelişecek hem aileler hem de memleket kazanacaktır.

7.Mevsimlik işçi olup köyde oturan fakat bir karış toprağı olmayan aileler için Ceylanpınar TİGEM çiftliğinde 50 dönüm arazi yıllık 5 bin TL kira bedeli karşılığında tahsis edilebilir. Bu uygulama ile aileler kiraladıkları araziyi işleyerek hem geçimlerini sağlayabilir hem de üretecekleri alternatif ürünlerle memlekete katkı sunabilirler.

8.Ziraat Odasının her yıl belirlemiş olduğu yevmiye fiyatlarının Şanlıurfalı çiftçiler tarafından eksiksiz, tam ve zamanında verilmesi, mevsimlik işçilerin dışarıya gitmesini önleyecektir. Çiftçilerimiz bu konuda çok daha duyarlı olmalıdırlar.

9.Hilvan ve Siverek ilçeleri, barajın hemen dibinde olmalarına rağmen hâlâ oralar için herhangi bir adım atılmamıştır. Kuru tarımın geliri maalesef çiftçilerin masraflarını karşılayamamaktadır. Söz konusu bölgelerdeki sulama sorunlarının giderilmesi için GAP bir an önce bitirilmelidir.

10.Sulama birlikleri arasındaki fiyat farkları ortadan kaldırıl- malıdır. En asgari su fiyatı baz alınmalıdır. Batıdaki bölgelerde en ucuz sulama ücreti neyse Şanlıurfa’da da bu fiyat uygulanmalıdır. Devlet vatandaşa müşteri gözü ile bakmamalıdır. Devletin kendisi de bir ticari kuruluş gibi hareket etmemelidir. Bazı bölgelerdeki sulama maliyetlerini devlet kendisi karşılamalıdır.

11.Çiftçilerin girdi maliyetleri çok yüksektir. Gübre, ilaç, tohum, akaryakıt, elektrik vb. giderler çok pahalıdır. Bazı iş kollarında faali- yet gösterenlerin ve marinalarda yatları olanların kullandıkları akaryakıttan “Özel Tüketim Vergisi” (ÖTV) alınmadığı bilinmektedir. Ancak üreten ve emek sarf eden çiftçiye verilen akaryakıttan ÖTV alınması çiftçiyi mağdur etmektedir. Çiftçilerin girdi maliyetlerini düşüren bir tarım politikasına ihtiyaç vardır. Kendi imkânları ile kuyu açan çiftçiler ise yüksek elektrik faturalarının altında ezilmekte ve bu durumda derdini anlatabilecek hiçbir merci de bulamamaktadırlar. İktidar milletvekilleri de bu konuda sınıfta kalmışlardır. 100 dönüm arazi ekip de 130 bin TL elektrik faturası ödemek zorunda bırakılan çiftçi, masraflarını nasıl karşılayabilecek?

12. Mevsimlik işçi olarak seralarda çalışıp maddi imkânsızlıktan dolayı sera kurma imkânı olmayanlar için devlet desteği ile 2-3 dönümlük seralar anahtar teslimi yapılıp bu ailelere verilebilir. Masrafı da anapara olarak faizsiz 3 yıl sonra geri ödemeli olmalıdır. Bu uygulama ile aileler kendi işlerinin sahibi olacaklar ve anahtar teslimi aldıkları seranın maliyetini 3 yıl sonra çok rahat bir şekilde ödeyeceklerdir.

13. Şanlıurfa’daki bazı çiftçiler iletişimsizlikten dolayı çalışacak ailelere ve işçilere ulaşamamaktadır. Bu gibi durumlar için işçi ve işvereni buluşturacak bir iletişim platformu kurulmalıdır. Ziraat Odası bünyesinde kurulacak bu ağ “Mobil” bir uygulama ile telefonlara çok rahat indirilebilir. Ya da e-devlet platformu üzerinden yeni bir uygulama açılabilir. Böylece Şanlıurfa’da işçi arayan çiftçi ile iş arayan mevsimlik işçi çok rahat bir şekilde iletişime geçebilirler.”