Şanlıurfa, yalnızca Türkiye’nin değil, insanlık tarihinin de en eski yerleşim merkezlerinden biri. Göbeklitepe ile bilinen şehir, binlerce yıl boyunca sayısız medeniyete ev sahipliği yaptı. Neolitik dönemden Osmanlı'ya kadar uzanan bu zengin tarih, Urfa'yı adeta "medeniyetler mozaiği"ne dönüştürdü.
Neolitik Dönem (M.Ö. 10.000+)
- Göbeklitepe ile insanlık tarihinin en eski tapınakları Urfa’da inşa edildi. Avcı-toplayıcı toplumların yerleşik hayata geçiş süreci burada başladı.
Sümerler ve Akadlar
- Mezopotamya uygarlıklarının temeli. Yazıyı icat eden Sümerler, kültürel ve dinsel etkilerini Urfa’ya kadar yaymıştır.
Babilliler ve Asurlular
- Zengin kent devletleriyle bilinen bu medeniyetler, Urfa ve çevresini ticaret yolları üzerinden kontrol etti.
Hurriler ve Mitanniler
- Kuzey Mezopotamya’nın ilk yerel halklarından biri. Urfa çevresinde güçlü kültürel izler bıraktılar.
Hititler
- Anadolu'nun ilk büyük imparatorluğudur. Urfa, Hititlerin doğu sınırlarına yakın önemli bir yerleşimdi.
Persler (Ahamenişler)
- M.Ö. 6. yüzyıldan itibaren büyük bir imparatorluk kurdular. Urfa, Pers satraplık sisteminin bir parçası oldu.
Makedonlar / Helenistik Dönem (Büyük İskender sonrası)
- İskender’in fetihleri sonrası bölge Yunan kültürüyle tanıştı. Urfa, Edessa adını bu dönemde aldı.
Kommagene Krallığı
- Doğu ile Batı kültürünü sentezleyen bir krallık. Nemrut Dağı'ndaki heykellerle bilinir, Urfa çevresinde etkin olmuşlardır.
Romalılar
- Urfa (Edessa), Roma İmparatorluğu'nun doğu sınır kentlerinden biri oldu. Bilim ve din açısından önemliydi.
- Bizanslılar
- Roma’nın doğu koludur. Hristiyanlık Urfa’da güç kazandı. Edessa, bir dönem ilahiyat merkezi haline geldi.
Sasani İmparatorluğu
- İran merkezli bir medeniyet. Urfa’ya sık sık saldırılar düzenleyerek Roma-Bizans ile çekişti.
Emeviler ve Abbasiler
- Urfa, İslam ordularının fethiyle Müslümanlaşmaya başladı. Arap-İslam kültürü yerleşti.
Selçuklular ve Artuklular
- Türklerin Anadolu’ya yerleştiği dönemde Urfa, İslam ve Türk mimarisinin etkisini görmeye başladı.
Haçlılar (Urfa Kontluğu)
- 1098-1144 arasında Haçlılar Urfa’da bir Latin devleti kurdu. Bölgeye Batı Avrupa etkisi taşındı.
Eyyubiler ve Memlükler
- Selahaddin Eyyubi’nin soyundan gelenler. Haçlılara karşı mücadeleleriyle tanınır. Urfa’da İslam yeniden güçlendi.
Osmanlı İmparatorluğu
- 1516’dan itibaren 400 yıl Osmanlı toprağı oldu. İdari, kültürel ve dini merkezlerden biri haline geldi.
Cumhuriyet Dönemi (1923 – …)
- Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla birlikte Urfa, “Şanlı” unvanını alarak milli mücadelenin simge şehirlerinden biri oldu.
